Meer nog dan met zijn woorden wond Toon Hermans het publiek om zijn vinger met zijn mimiek en houding. Tekstloos theater is tegenwoordig een genre. “Deze performers gebruiken alles, van hun enkels tot hun oogleden.”
Fascineren zonder woorden. Dat gaat volgens Hilde Scholten geregeld gebeuren bij het tekstloos theater dat schouwburg De DoMIJNen in Sittard-Geleen komend seizoen aanbiedt. “Deze performers gebruiken alles, van hun enkels tot hun oogleden en vaak nog veel meer. Er is veel innovatie in het genre. Je ziet sommige artiesten bijvoorbeeld technologie, zoals nieuwe media inzetten.”
Tekstloos theater komt voort uit een lange traditie en heeft links met historisch gewortelde vormen als de Italiaanse commedia dell’arte en de eind negentiende eeuw ontstane vaudeville en clownerie. Er liggen duidelijke lijnen met de stomme film, waarin sterren als Charlie Chaplin en Buster Keaton met hun elastieken lijf en rubberen gezicht een wereld aan expressie tevoorschijn toverden.
Nauw definiëren van het genre is lastig, geeft Scholten toe. Al geeft de term tekstloos theater al een behoorlijke hint. “Een deel is beeldend theater. Sommige voorstellingen hebben ook duidelijke raakvlakken met andere genres zoals toneel, muziek, dans, show en variété. Zo raakt het aan heel veel.” De makers zijn niet eenkennig. De veel geprezen Jakop Ahlbom, een in Nederland woonachtige Zweed die komend seizoen ook te zien is in Sittard (zie kader), regisseerde ook opera in Berlijn en toneel (zoals een podiumbewerking van Het proces van Franz Kafka) in Mainz.
Scholten (47) heeft diverse boeken over het toneel, cabaret en musical op haar naam staan. De vonk van tekstloos theater sloeg lang geleden al over. “Dat gebeurde bij het kijken naar Mini & Maxi, ik was nog heel jong. Wat zij allemaal wisten op te roepen zonder tekst. Veel later beleefde ik een soortgelijke sensatie bij de Ashton Brothers, die elementen van tekstloos theater op een heel eigentijdse wijze in hun shows verwerken.”
Cabaret, met zijn nadruk op het woord, mag dan een typisch Nederlands genre zijn, ook daar laten de invloeden van tekstloos theater zich gelden. “Meer nog dan met wat hij te zeggen had, wond Toon Hermans het publiek om zijn vinger met zijn mimiek en houding. Een cabaretgroep als Lurelei is met mensen als Eric Herfst en Aart Staartjes begonnen als pantomime-act. Toen Lurelei in de jaren zestig met tekst succesvol werd, hadden ze nog steeds tekstloze nummers. Zoals Tango mortale, waarin Herfst met Sylvia de Leur danste en haar uiteindelijk levenloos over de vloer sleepte.”
Scholten is maar tijdelijk actief voor de Sittardse schouwburg. Ze kwam in februari van dit jaar en is komende maand mogelijk weer weg. Toch hoopt ze dat tekstloos theater er een blijvertje wordt. “Omdat het publiek er nog niet heel erg bekend mee is, blijft de programmering in dit eerste seizoen nog aan de veilige kant. Het is vooral een dwarsdoorsnede uit het aanbod met gerenommeerde acts uit binnen- en buitenland, voorstellingen. Met een doorlopende programmalijn over meerdere seizoenen bouw je een vast publiek op dat op den duur ook avontuurlijker keuzes durft te maken. Al zal je hier altijd anders blijven programmeren dan in Amsterdam of andere grote steden. Voor niches in de theatermarkt is hier nu eenmaal net iets minder publiek.”
The pianist
Alle ingrediënten voor een gedenkwaardige muziekuitvoering zijn er: een concertvleugel, een voorbeeldig geklede pianist en daarboven een schitterende kroonluchter. Gedenkwaardig wordt de voorstelling The pianist van Circo Aero zeker, maar het komt tot alles behalve een muziekuitvoering. Het stuk had succes op het theaterfestival van Edinburgh en trok volle zalen in diverse landen. Volgens Hilde Scholten is het stuk een voorbeeld van tekstloos theater dat geraffineerd voortborduurt op klassieke successen. “In de setting van een klassiek concert gaat het plotseling een heel cartooneske kant op, met Thomas Monckton met zijn mimiek en expressieve gezicht in een glansrol als pianist.”
Horror
Horror van Jakop Ahlbom is een ode aan het griezelverhaal. Ahlbom is een Zweed die in Nederland zijn mimeopleiding volgde en in de afgelopen jaren een flinke reputatie opbouwde. Volgens Hilde Scholten is Horror een innovatieve cross-over: “Mime, dans, en muziek zijn tot één geheel gesmeed. De voorstelling is geënt op de stomme film, maar transformeert die vorm naar het heden.” Ahlbom maakte de voorstelling ook als eerbetoon aan het genre. Recensenten loven behalve alleen het angstaanjagende karakter ook de humor van Ahlboms toneelthriller.
Circo Aero – The Pianist. Op 25 november in De DoMIJNen. Jack Ahlblom – Horror. Op 19 januari in De DoMIJNen. uitbalie.nl
Boven: Thomas Monckton als pianist. Foto: Sanne Peper
