#evertsoordtoday - Als hier iets gebeurt, blijft het altijd zo

Maar een even geëngageerde als experimentele dorpsbiografie, zoals het onlangs verschenen #evertsoordtoday, mag in dit genre als een noviteit worden bestempeld.  De hoofdmoot van #evertsoordtoday vormen 284 tekeningen van de uit Polen afkomstige beeldend kunstenaar Agata Siwek. Vanwege de liefde verkaste ze 25 jaar geleden naar Nederland. Na allerlei omzwervingen streek ze neer in Evertsoord, een boerendorp aan de rand van de Peel, op de grens van Brabant en Limburg.  Op 6 maart 2021, het openbare leven lag lam vanwege de coronapandemie, vatte Siwek het plan op om elke dag een schets van haar omgeving te maken: het platteland met zijn uitgestrekte akkers, maïsvelden, megastallen, elektriciteitsmasten, zonneweiden en XXL-distributiecentra. Beter gezegd: ze maakte een foto waar ze ’s avonds in haar atelier met blauwe balpen een tekening van maakte. De ene keer in luttele minuten, de andere keer kostte het uren. Ze spreekt van een gevoelsdagboek. ‘Mijn tekeningen zijn meestal realistisch, maar vanuit mijn emotie, mijn state of mind, heb ik er soms dingen aan toegevoegd. Een gebroken wegwijzerbord bijvoorbeeld wijst erop dat ik me die dag slecht voelde.’ Samen met publicist Wim Moorman en grafisch ontwerper Jeu van Helden – ze leerden elkaar kennen bij de lokale kunstenaarsvereniging Zeen – rijpte het idee om van die bulk aan tekeningen een boek te concipiëren. Ik sprak met het trio in het woonhuis van Siwek, een verbouwde boerderij gelegen op een perceel van twee hectare. Agata Siwek: ‘Ik vind ze mooi, die elektriciteitsmasten in het open landschap. Ze zijn met al die draden zelf al een tekening aan de hemel.’ Links op de foto Wim Moorman en Jeu van Helden, met wie ze het boek maakte. foto Philip Driessen Op de allereerste tekening in #evertsoordtoday zie je een fietspad, een lantaarnpaal en een rij kale bomen. Vanwaar die bril op de voorgrond, hangend in een tak van een eikeboom? ‘Dat was een verrassende ontdekking’, zegt Siwek. ‘Heeft iemand die bril verloren en heeft een Barmhartige Samaritaan hem opgeraapt en in een boom gehangen, zodat de eigenaar hem onbeschadigd kan terugvinden?’ De bril, met de pootjes keurig ingeklapt, duikt nog een paar keer in haar tekeningen op, want hij werd maar niet opgehaald. Siwek: ‘Dat is typisch Evertsoords, als hier iets gebeurt blijft het altijd zo. We zijn nu dik twee jaar verder en de bril hangt er nog steeds. Ik vind dat mooi. Niemand doet hier iets.’ Evertsoord, de kleinste kern van de gemeente Horst aan de Maas, ligt nogal geïsoleerd; wie er niet hoeft te zijn, gaat eraan voorbij. Het carrévormige dorp telt 225 inwoners, verdeeld over 81 huizen in elf kaarsrechte straten. Buiten het dorp Ter Peel, Nederlands grootste vrouwengevangenis. Om de couleur locale te karakteriseren, hebben de makers van het boek de eerste strofe van de evergreen van Hendrik Marsman bewerkt:  Denkend aan Evertsoord zie ik plompe tractoren gejaagd over zompige velden gaan, een rij ondenkbaar sierlijke elektriciteitsmasten als gracieuze reuzen aan de einder staan  Agata Siwek: ‘Nee, dat is geen ironie. Ik vind ze mooi, die elektriciteitsmasten in het open landschap. Ze zijn met al die draden zelf al een tekening aan de hemel. En ze dienen net als de windmolens als oriëntatiepunten.” >> Je tekende ook wietplantages tussen de maïs, een drugslaboratorium, politieauto’s, helikopters, mannen in witte pakken, verdachte megaloodsen en gedumpte autobanden. Hoort (drugs-)criminaliteit bij Evertsoord? Siwek: ‘Het is de werkelijkheid. Dit soort sinistere zaken zijn schering en inslag, de kranten staan er vol van. Ik zie met eigen ogen dingen die het daglicht niet kunnen verdragen. Maar ja, het is ook dynamiek, het maakt het leven spannend.’ Hoewel het boek ook vredige taferelen kent – paarden, een kudde schapen, (veel) katten, een gedekte tafel, een nest eieren – is het twijfelachtig of Visit Noord-Limburg (zoals de VVV er tegenwoordig heet) enthousiast zal zijn over het boek, dat geen rooskleurig beeld schetst van de streek. ‘De belangen van de bevolking komen niet op de tweede, maar op de tiende plaats’ De spontane, expressieve balpentekeningen van Siwek – de samenstellers spreken van ‘Evertsoords Blauw’ – worden afgewisseld met allerhande teksten: informatieve, humoristische, poëtische, satirische, absurdistische en soms flauwe. De meeste vallen in de categorie nepnieuws, zoals over een 37 meter-diepe sinkhole, de landing van een ruimtevaartuig in een weiland aan de Kerkkuilenweg, een Formule 1-race door het dorp, de hardhandige ontruiming door de politie van een naturistenoord en het tienduizendste lid van het Nederlands Verbond van Ondertafelslapers. Aan tafel klinkt gegrinnik als ik opbiecht dat ik de bewering dat de wereldwijde pakketbezorger DHL in 1969 door drie inwoners van Evertsoord zou zijn opgericht, voorafgaand aan het gesprek heb gegoogled. Wim Moorman kraait van plezier. ‘Missie geslaagd!’ Het zou me niks verbazen als dit boek enige bevreemding wekt bij de lokale bevolking. “Niemand die het snapt. Buurtgenoten verwachten een feest der herkenning, zoals foto’s en tekeningen van bekenden en verhaaltjes over koeien.” #evertsoordtoday, met een bescheiden oplage van vijfhonderd stuks, is een excellent verzorgd beeldverhaal over een dorp, qua vormgeving en typografie een juweel. Met een kleurenpalet dat de vier seizoenen volgt: de eerste hoofdstukken zijn groen, en gaan via beige en bordeauxrood naar zwart. Na het omslag ontvouwt zich een gedetailleerde, getekende plattegrond van Evertsoord en ommelanden, gebaseerd op een streetview van Google Maps, daarna alle 284 tekeningen in miniatuur. ‘De architectuur van het boek is een intensief en democratisch proces geweest’, vertelt vormgever Jeu van Helden. ‘Het boek, we noemen het een ode aan het kijken en zien, zit vol kleine verrassingen. In een van de pagina’s zit een klein rond gat; dat hebben we er met een ponsapparaat handmatig ingeslagen, een voor een, vijfhonderd keer.’ Het boek is gedrukt in het Poolse Krakau, bij een bevriende drukker waar Siwek een goede prijs wist te bedingen. Van oorsprong is Evertsoord een in de jaren dertig van de vorige eeuw op de tekentafel ontstane nederzetting, De turfwinning was er net beëindigd toen het besluit viel om de woeste, onvruchtbare zandgrond te ontginnen. Het resultaat was een strak patroon van wegen met aan weerszijden modelboerderijen op grote, rechtlijnige kavels. De zo ontstane intensieve veehouderij werd decennialang geen haarbreed in de weg gelegd, integendeel. De gevolgen zijn bekend: we zitten opgescheept met de vervuilende emissies van de bio-industrie. De drie boekenmakers zijn van mening dat hun regio is opgeofferd aan agrobusiness en toerisme. ‘De belangen van de bevolking komen niet op de tweede plaats, maar op de tiende plaats. Veel landschapsschoon heeft plaats moeten maken voor enorme blokkendozen, vakantieresorts, pretpark Toverland en hippische zone Grandorse.’ Een andere steen des aanstoots is de toestroom van arbeidsmigranten uit Oost-Europa. Ze worden uitgebuit en, als seizoenarbeider, niet geacht om te integreren. Van Helden: ‘Het CDA is hier aardig heer en meester geweest. Die partij is, laat ik me voorzichtig uitdrukken, mede schuld aan al die ontwikkelingen. Gelukkig is de lokale politiek aan het veranderen.’ Ondanks hun engagement is #evertsoordtoday, zo benadrukken de drie, niet bedoeld om korte metten te maken met het idyllische beeld van het platteland. ‘Er was geen vooropgezet plan. We willen niets bereiken. Maar Evertsoord is lang genoeg de pispaal van Limburg geweest.’