Elitair was geen vies woord bij Contraint

Paulien als klarinettiste. Arno deed drie opleidingen: piano, hobo en orkestdirectie. Tijdens hun conservatoriumtijd stal de hedendaagse muziek hun hart. In Limburg waren op dat gebied nog werelden te winnen. Voor een passende naam hadden de Dieterens het woordenboek erbij gehaald. Het werd Contraint. Frans voor ‘ostinato’, een muzikaal motief dat steeds wordt herhaald. Maar ook: volhardend, koppig. Sommigen associeerden het met contrair, tegendraads. Muziek moest meer dan aangenaam tijdverdrijf zijn. De twee wilden partituren en publiek veroveren, avontuur. Contraint werd kwartiermaker in een provincie die vooral vertrouwd was met klassiek en blaasmuziek. Het ensemble gooide de toehoorders niet helemaal in het diepe. Soms zaten er wel tien blazers op het podium. Op de lessenaar werden vernieuwende stukken afgewisseld met meer vertrouwde werken. Geen berekening of marketing. Een term als sandwichformule was het ensemble vreemd. Nieuwsgierigheid fungeerde als gids. Arno Dieteren was als samensteller wel erg bezig met de manier waarop je composities op elkaar kon laten inwerken. Ook programmeren was voor hem muziek maken. Contraint speelde in die eerste jaren werken van onder anderen Igor Stravinsky, Darius Milhaud, Ladilslav Kubik en George Antheil. Elitair was nog geen vies woord toen. Sektarisch mocht het echter niet worden. Contraint fungeerde ook als motor voor een concertreeks op kasteel Terborg in Schinnen tussen 1982 en 1987. Het ensemble speelde er zelf en nodigde anderen uit. De omstandigheden waren misschien niet ideaal, de ambiance werd geroemd. Het fenomeen van de Terborgconcerten sprak zich rond. Op die manier lukte het ook om grootheden als Reinbert de Leeuw en Vera Beths naar het kasteel te halen. Een nieuwe eigenaar gooide roet in het eten. Op kasteel Erenstein in Kerkrade bleek de sfeer van Schinnen niet op te roepen. Contraint zelf was ondertussen een nieuwe richting ingeslagen. Met een eerste samenwerking met kunstenaar Frans Malschaert ontstond de belangstelling voor muziektheater. Rond die tijd werden ook contacten gelegd met het Nederlands Impresariaat, de belangrijkste nationale boeker op het gebied van kamermuziek. Contraint deed het goed bij het bureau. Veel theaters kochten de voorstellingen in. Soms speelde Contraint maar liefst 55 keer in één seizoen door heel het land. Eigenlijk te veel voor een ensemble dat bestond uit freelancers en de Dieterens, die er de productie bij deden en ook nog eens een baan als docent op de muziekschool hadden. Na een aantal jaren toeren door Nederland trok Contraint zich weer terug in Limburg. Dat sprak de belangrijkste subsidieverstrekker, de provincie, meer aan. Voor het ensemble bood het de mogelijkheid om coproducties te gaan maken met gezelschappen als het Kruis van Bourgondië en Sirkel. Contraint werkte met regisseurs als Frans Malschaert, Guido Wevers en Els Boonen. Zij zetten hun handtekening. Tegelijk bleven de handelsmerken van het muziekensemble herkenbaar: eigengereid, uitdagend en lichtvoetig. Geïmponeerd door de groten uit de geschiedenis durfde Arno Dieteren lang geen eigen composities te brengen. Dat veranderde stilaan ook. Trouw aan de ensemblenaam volhardde Contraint koppig in het volgen van een eigen weg. De samenwerking met anderen leidde in de ogen van de Dieterens soms te veel tot theater met muziek. Contraint werd af en toe een bijwagen. Ze wilden doorgroeien naar een zelfstandig muziektheaterensemble dat zijn eigen producties maakte. Toen het niet lukte om voldoende subsidiënten warm te krijgen voor dat idee, trok Contraint de uiterste conclusie. De weg was doodgelopen. In een waterig compromis hadden de Dieterens geen trek. Met pijn in het hart namen ze afscheid van hun kindje. Een groots afscheidconcert in de Sint-Jan in Maastricht op 21 november 1999 betekende het definitieve einde van het ensemble. Contraint vormde een inspiratiebron voor onder meer Intro In situ en Ensemble ’88. De voormalige leden van de groep zijn uitgevlogen en in veel gevallen terug te vinden op prominente plekken, tot in het Concertgebouworkest toe. Ook Arno en Paulien Dieteren zijn nog altijd actief in de hedendaagse muziek. Over de ontvankelijkheid van het doorsnee-publiek maken ze zich geen illusies. De twee zoeken het gehoor van de mensen die zich wel openstellen. Voorwaarde voor communicatie met publiek is dat er ook sprake is van communicatie tussen de muzikant en het uit te voeren werk. Op gemakzucht rust een taboe. “De verovering van een partituur gaat niet zonder slag of stoot. Het resultaat blijft steeds een benadering. Een goed stuk verdraagt dat ook. Vraagt er zelfs om.” Dit stuk is samengesteld uit teksten uit Contraint (1979-1998). Portret van een muziekensemble van Jos Frusch en Paul van der Steen. Uitgeverij is Huis Clos. Bij de boekpresentatie op 28 augustus (stadhuis Heerlen, 14.30 uur) is een gelegenheidsoptreden van Contraint.