Nieuw leven in oude stroompjes

maken we iets moois voor de toekomst? – wel de bijdrage van kunstenaars vereist, dachten ze in de gemeente Boxtel. Voor het project ‘Boxtel Binnen de Bruggen’ ontwikkelde de gemeente in samenwerking met Kunstloc het experimentele burgerparticipatieproces. Kunstloc selecteerde hierbij twee kunstenaars: Lobke Meekes en Matthijs Bosman. Hun belangrijkste rol? “Ontregelen en verre perspectieven bieden”, zegt Bosman. Zodat de gedachten echt de vrije loop konden hebben en het enthousiasme alleen maar groter werd. Het hart van Boxtel heeft een oppepper nodig, was de gedachte. Het naburige Schijndel zette een glazen boerderij in het centrum neer, waarin van alles te doen is. Die trekt volop mensen. De gemeente Boxtel wilde teruggrijpen op iets anders uit het lokale verleden, de Binnendommeltjes. Ambtelijk projectleider Frits Fastenau: “Niet iets dat meer van hetzelfde is, maar echt iets onderscheidend.” Bosman: “In nogal wat Brabantse gemeenten betekent een nieuw centrum: slimme lantaarnpalen van Philips Lighting of een ander bedrijf, wat objecten van cortenstaal en extra groen.” Boxtel koos voor verdwenen stromen met een geschiedenis van bijna duizend jaar. Het verhaal van de Binnendommeltjes gaat terug tot ergens rond 1100, 1200. Bij Boxtel, ontstaan op een verhoging in het landschap bij de Dommel, werden naast de natuurlijke loop van de rivier aftakkingen gemaakt. Fastenau: “Dat had in eerste instantie te maken met waterbeheer. Ze hielpen om droge voeten te houden. Maar Boxtel is zich ook langs diezelfde Binnendommeltjes gaan ontwikkelen. Die werden belangrijk voor transport, waar de nog onverharde wegen vaak te stoffig of te nat waren. Er werd ook aan gewerkt bijvoorbeeld door wasserijen. Je had een Boxtel binnen en een Boxtel buiten de bruggen. Geleidelijk veranderden de stroompjes helaas ook in een open riool. Twee dokters uitten er uiteindelijk hun zorg over. De Binnendommeltjes waren volgens hen een gevaar voor de volksgezondheid. Het bezegelde hun lot. In de eerste helft van de twintigste eeuw werden ze gedempt.” De negatieve associatie is tot op de dag van vandaag een reden dat de gemeente voor een project rond de Binnendommeltjes een andere naam koos: Boxtel Binnen de Bruggen. “Uit sommige geledingen van de gemeenschap was dat ook het eerste wat we terugkregen: niet de open riolen terug.” Frits Fastenau (links) van de gemeente Boxtel en kunstenaar Matthijs Bosman bij de Dommel. Dat is ook niet wat het project beoogt. Althans niet enkel water terugbrengen. Deels zullen de oude waterlopen opnieuw zichtbaar worden, maar er gaat ook op indirectere manieren worden geknipoogd naar de geschiedenis: met bestrating, groen, kunst en nog veel meer. Bosmans inbreng bestond onder meer uit drie fake nieuws-items tijdens een sessie met Boxtelnaren. “Bijvoorbeeld een fragment uit een radioreportage, waarin een journalist in 2024 voor het VPRO-programma Watersteden verslag doet van een rondvaart door Boxtel. Je hoorde volop buitenlandse toeristen. Het had een beetje het karakter van een parodie. Er werd goed om gelachen, maar het opende ook de blik van de aanwezigen. Die zagen mogelijkheden in plaats van onmogelijkheden. Ze kregen oog voor het grote plaatje en niet voor de afzonderlijke postzegels. Het krampachtig vasthouden aan eigen beelden verdween ook.” Op een enigszins vergelijkbare wijze speelden de kunstenaars ook een rol tijdens de sessies met Boxtelse ambtenaren. Fastenau: “Ze waren heel sterk in het naar boven halen van de passie. Ambtenaren, die de kar trekken bij een project als dit, moeten dat jarenlang doen. Dan bestaat de neiging om overal heel erg op de details in te gaan of je juist af te laten leiden door de waan van de dag.” Bosman: “We hebben geprobeerd om ze extra handvaten te geven voor het vertellen van een echt verhaal. Bijvoorbeeld door ze te vragen wat ze absoluut wel en wat ze absoluut niet zouden laten zien, als er morgen twintig Japanners op bezoek kwamen. Ga maar Boxtel in en maak er maar foto’s van. Dat leverde mooie dingen op.” Bosman wordt wat terughoudender als het gaat om zijn rol richting landschapsarchitecten. “Die weten natuurlijk zelf heel goed wat ze doen.” En toch. Ook hier hadden Meekes en hij hun rol, denkt Bosman. “Landschapsarchitecten denken in stromen, stromen van bijvoorbeeld verkeer, voetgangers en water. Onze rol als kunstenaars is om ze ertoe te bewegen die logica af en toe los te laten en ervoor te zorgen dat ze eens voor heel andere plekken kiezen.” De Boxtelse politiek weet nu wat er kan met de Binnendommeltjes. Het is nu aan de nieuwe raad en het nieuwe college om definitief groen licht te geven. Met een uitgewerkte stedenbouwkundige visie in de hand zou dan in de loop van 2019 aan de uitvoeringen kunnen worden begonnen. “En dan duurt het nog wel een jaar of tien voor dat alles helemaal klaar is”, voorziet Fastenau. Of voor Bosman in dat traject nog een rol is weggelegd, is nog niet bekend. Niet dat hij niet meer wil: “Als je zo intensief bij de aanloop van een project betrokken bent, raak je er een beetje mee vergroeid. Ik heb nog wel een idee voor Boxtel Binnen de Bruggen: ik zou graag op een plek een Binnendommeltje veel sneller later stromen dan gewoon is. Ik hoop dat ik nog een bijdrage mag leveren.” Meer informatie: https://www.boxtel.nl/leven-en-wonen/centrum/boxtel-binnen-de-bruggen.html