ZL-medewerkers keken terug op 2020. Met bijdragen van DIETER VAN DEN BERGH, CHRISTIANE GRONENBERG, ADRIENNE PETERS, WIDO SMEETS en JOEP VOSSEBELD
Wortels op wielen
Tuinieren kost tijd. Het is daardoor voorbehouden aan diegenen die, tenminste voor een seizoen, een stukje aardbodem ter beschikking hebben. Niet alleen de planten moeten wortelen, de tuinder net zo goed.
Reizigers, nomaden, vluchtelingen; ze tuinieren zelden, de onzekerheid is te groot.
Kunstenaar Darcy Neven woont al jaren anti-kraak, in afbraakhuizen die gesloopt gaan worden, maar waar je tot die tijd nog even mag wonen. Soms voor een maand, soms een jaar, je weet nooit voor hoelang, en je contract kan binnen twee weken worden ontbonden.
Geen goede basis om te wortelen, laat staan voor een moestuin. Dus bouwde Darcy met tweedehands materiaal een tuinkas op wielen. Al haar kweekbakken en potten konden erin, de grootste kregen nog een extra wielas.
Afgelopen jaar moest ze uit haar huis. Gelukkig vond ze snel een andere (tijdelijke) woning in Valkenburg. Geholpen door een paar vrienden duwde ze de kas door de straten van Maastricht, stond braaf stil bij de stoplichten en reed haar mobiele moestuin de Maas over.
Die avond stuurde ze een foto: een eenzame tuinkas beklimt de Zuid-Limburgse heuvels, nog net een paar voeten zichtbaar, de ondergaande zon in de achtergrond. Een pelgrimstocht van courgetten en tomaten. Daar kon ik een jaar op teren.
JOEP VOSSEBELD
Zachte krachten
Ik pak Stedevaart van Jan Brokken maar weer eens van de stapel. Aan de hand van kunstenaars, schrijvers en filosofen neemt hij mij mee naar alle hoeken van Europa, een enkele keer daarbuiten. Als er niets te reizen valt, rest in elk geval nog de verbeelding. Verder dan Putten ben ik dit jaar niet geweest. In Putten houdt de wereld namelijk op en wil je nog maar één ding: heel snel weer naar huis.
Kijk ik uit mijn raam dan lees ik 2020 IS MY YEAR op de gevel aan de overkant. Inmiddels staat er een stevige streep doorheen met daaronder: cancelled. Humor in barre tijden.
‘Cancelled’ kun je dit jaar bepaald niet noemen. De wereld is in beroering: musea veranderen van naam, standbeelden worden in de Maas gegooid, social media profielen kleuren zwart, de turnwereld staat op zijn kop en ook kunstinstituten komen uit hun krochten door een ernstig gevalletje #metoo.
Ik moet denken aan een kunstenares die ik ooit interviewde voor Zuiderlucht. Ze schilderde bloemen en had het over zachte krachten die uiteindelijk zouden winnen en de wereld beter zouden maken. Toen moest ik er een beetje om gniffelen, nu hoop ik dat ze snel gelijk krijgt. Tot die tijd blijf ik met Brokken op de bank.
ADRIENNE PETERS
Stoere vrouwen
De Chinese miljardair Liu Yiqian kocht drie jaar geleden voor 170 miljoen dollar Slapend naakt van Modigliani – die tijdens zijn korte leven geen nagel had om aan zijn gat te krabben. Het bedrag werd uitgeserveerd in Maverick Modigliani, de biopic over de meest gekopieerde, geplagieerde en vervalste schilder in de geschiedenis.
Maar laten we het hebben over zijn werk, en over zijn vrouwen. Over hun uitdrukkingloze gezichten die doen denken aan maskers en aan de middeleeuwse fresco’s van Duccio di Buoninsegna en zijn kameraden.
Met die levenloze uitdrukking, zo leerde ik van de film, wilde Amedeo Modigliani (1884-1920) de toeschouwer verder laten kijken dan het knappe smoeltje en op zoek te gaan naar haar ziel. Ik vermoed dat de kunstenaar wist dat die zoektocht vergeefse moeite is.
Zijn naaktportretten dan? Zit ook al geen leven in.
Die stereotypering zou Modigliani hebben ontleend aan de kariatides, de als vrouwenlichamen gebeitelde zuilen in de Griekse tempels. Stoere vrouwen die de wereld op hun hoofd droegen.
Bij Modigliani zien we boven de vrouwelijke kruin vooral lucht.
Mogelijk was het zijn vriend Brancusi, de beeldhouwer van de oneindige zuilen, die hem op het idee van de kariatides bracht. Ook zijn zuilen hebben, naar verluidt, de niet misselijke taak om de wereld, dan wel ons beeld ervan, op haar plaats te houden.
Maar waar waren ze het afgelopen jaar, de stoere kariatides en de oneindige zuilen, toen we ze nodig hadden om de wereld overeind te houden?
WIDO SMEETS
Merci, godverdomme
Arno aan de telefoon. Geridderd rocker uit Brussel. Of we elkaar niet in het café, maar bij hem thuis kunnen ontmoeten, om de hoek.
In zijn woonkamer moet de 70-jarige zanger eerst iets kwijt. ‘Ik kom net van de chemo. Misschien heb ik nog maar twee maanden. Het is de ergste vorm. Maar hou dat even voor u.’
Ai, die voelden we niet aankomen. Euh, is dit wel het moment voor een interview dan? ‘Joat, ik ga hier niet depressief zitten wezen.’
Dus gaat het vervolgens over adrenalineshots, boezemvriendin Jane Birkin, KV Oostende, Magritte, foute politiekers, Leopold II, Ray Davies, Louis Paul Boon en natuurlijk zijn nieuwe plaat Santeboutique, met ook de song Lady Alcohol. ‘Het werd te zot. Ik doe nog één wijntje per dag. Ga je nog even mee naar de pub? Allez, eentje nog, voor ik dood ga. Always look on the bright side.’
Arno ging niet dood, gelukkig. Twee weken later speelt hij drie keer de pannen van het dak van een uitverkochte Ancienne Belgique in Brussel. ‘Merci, godverdomme’ staat er op een spandoek, zijn vaste bedankje op het podium, maar het publiek weet nog van niets.
Een maand later krijgt hij een Lifetime Award opgespeld en wordt het slechte nieuws bekend. Het goede nieuws: in de zomer staat Arno – wat haren en kilo’s kwijt – alweer op het podium. Forget the cold sweat, alors on danse!
DIETER VAN DEN BERGH
Jarig
Volgens een hardnekkige en volgens mij volstrekt overdreven anekdote in onze familie vroeg ik als klein meisje bijna elke dag over precies hoeveel dagen ik weer jarig zou zijn. Ondanks mijn inspanningen om tenminste het effect van die feestelijke dag over het hele jaar uit te strijken, bleven mijn ouders (en een geïrriteerde grote broer) eraan vasthouden dat ik echt alleen op die ene dag kaarsjes mocht uitblazen.
Later heb ik geleerd dat het wél kan, een heel jaar lang jarig zijn.
Bijvoorbeeld als je negen symfonieën, tientallen piano- en vioolsonates en een opera en een mis componeert. Wel belangrijk: ze moeten van uitmuntende kwaliteit zijn en schreeuwen van vernieuwing.
Ik heb het hier inderdaad over Beethoven, wiens 250e verjaardag we dit jaar vierden. Gelukkig heeft hij die verjaardag niet mee moeten maken. Ik vrees dat al die afgelaste feestelijkheden en concerten zwaar op zijn gemoed hadden gewerkt. Aan de andere kant: hoe ego-strelend moet het zijn dat mensen, verdeeld over de hele aardbol van plan waren om je verjaardag te vieren. Een héél jaar lang. De Beethoven Jubiläums GmbH maakte onlangs bekend dat de feestelijkheden wegens de pandemie zelfs tot de herfst van 2021 worden verlengd.
Eigenlijk is dat niet fair. Voor dat jaar staan alweer andere feestneuzen klaar, zoals Joseph Beuys en Gustave Flaubert. Met alles wat is vooruitgeschoven wordt het in 2021 dringen om de beste speel- en expositiedata. Zullen de kunst- en cultuuragenda’s overstromen?
Van sommige dingen kun je beter te veel hebben dan te weinig. Een andere prominente jarige van afgelopen jaar, Melinda Mercouri, zei ooit: ‘Tijdens een zware crisis toch in cultuur investeren, betekent de democratie verdedigen.’
CHRISTIANE GRONENBERG
