De schrijvers Jaap Scholten en Tommy Wieringa zijn de boegbeelden van de hulpactie Protect Ukraine, die met vijf konvooien voor meer dan 2,5 miljoen euro aan hulpgoederen voor Oekraïense militairen verscheepte. ‘Kyiv ligt dichterbij dan Lissabon.’
Een tierende vrouw loopt op een Russische soldaat af. Ze reikt hem een handvol zonnebloempitten toe. ‘Hier’, zei ze furieus, ‘steek in je zakken, zodat er tenminste zonnebloemen zullen bloeien op je graf.’
De anekdote staat in Konvooi. Reizen naar een land in oorlog van Tommy Wieringa, een verslag van zijn recente reizen naar Oekraïne.
Wieringa, auteur van succesromans als Joe Speedboot, Caesarion en De heilige Rita, was er in 2008 voor het eerst, voor research voor zijn roman Dit zijn de namen. Zijn literaire liefde voor het land dateerde al van eerder. Twee van zijn lievelingsauteurs, Joseph Roth en Isaak Babel, zijn van Oekraïense bodem.
In korte tijd raakte hij in de ban van het ‘krankzinnig mooie land’ en zijn bewoners. En voor de anarchistische vrijheidsliefde die er heerst. ‘Oekraïners willen al heel lang tot de Westerse moderniteit behoren. Echt ernstig graag. In 2019 hebben ze met 73 procent van de stemmen voor Zelenski gekozen.’
‘Dat was een schreeuw tegen corruptie, een schreeuw tegen die Russische maffiastaat die op alle mogelijke manieren een onafhankelijke staat naast zich probeert te dwarsbomen. Ik voel heel erg voor die onafhankelijkheidsdrang van die Oekraïner’, zei Wieringa onlangs in het VRT-programma De afspraak.
In 2010 was Wieringa terug in Oekraïne. ‘Voor een kozak is de vrijheid belangrijker dan zijn leven’, zei een kozakkenhoofdman, Ribalko, toen tegen hem. ‘Ik dacht: dat is kozakkenromantiek. Tot die grootschalige Russische invasie uitbrak. Toen zag je die mentaliteit dus overal.’
Sinds de Russische inval in februari 2022 is de schrijver vijf keer terug geweest naar Oekraïne. Niet ter voorbereiding van een nieuwe roman, maar deel uitmakend van een konvooi met militaire hulpmiddelen van de stichting Protect Ukraine, opgericht door collega-schrijver Jaap Scholten.
Na de Russische inval wilde Wieringa het land helpen, maar voelde zich machteloos. ‘Ik kan een drukverband aanleggen, maar verder heb je aan mij niet veel. En ik spreek de taal niet.’ Maar voor het initiatief van Scholten was hij meteen te vinden. Vorig weekend was in Antwerpen een grote benefietavond voor Protect Ukraine. Afgelopen week maakte Wieringa deel uit van het zesde konvooi met hulpgoederen naar Oekraïne, als chauffeur. De brigades die worden ondersteund, hebben vooral behoefte aan verkenningsdrones en terreinwagens.
Protect Ukraine heeft inmiddels meer dan 2,5 miljoen euro opgehaald voor de hulpkonvooien. De vraag is of het genoeg is, nu Rusland weer de overhand lijkt te hebben en opnieuw Oekraïens grondgebied verovert. Kort voor de winter is er een andere situatie dan een jaar geleden.
In zijn jongste boek Over vrijheid wijst de Amerikaanse historicus Timothy Snyder erop dat het Westen eigenlijk Oekraïne al had opgegeven voor er een schot was gelost. Dat het nu frontland is als hoeder van de Westerse democratie is te danken aan de vasthoudendheid van de Oekraïners – met president Zelenski voorop, als personificatie van de onafhankelijkheidsdrang waar Tommy Wieringa het over heeft.
Het ‘no paseran’ van de Oekraïners maakt dat de toetreding van het land tot de NAVO de hoogste prioriteit heeft, schreef oud-Rusland-correspondent Arnout Brouwers vorige week in De Volkskrant. ‘Er is geen andere uitweg richting wederopbouw voor de Oekraïners dan collectieve afschrikking van Poetin.’
Het is een oorlog die ons direct aangaat, zegt ook Tommy Wieringa. ‘Kyiv ligt dichterbij dan Lissabon.’ Maar de manier waarop NAVO-topman Mark Rutte vorige week reageerde op Zelenski’s recente ‘overwinningsplan’ is niet echt hoopvol. Arnout Brouwers: ‘Het zou de ultieme tragiek voor Oekraïne zijn als het “Vrije Westen” waarbij het zich wil aansluiten, niet meer blijkt te bestaan.’
WIDO SMEETS
Tommy Wieringa, Konvooi. Reizen naar een land in oorlog. Amsterdam, De Bezige Bij, 2024
Voor steun aan de Oekraïene-konvooien, ga naar protectukraine.nl
foto header: Tommy Wieringa, still uit video protectukraine.nl