Het is geen toeval dat veel recente films en boeken handelen over aardbewoners die op zoek gaan naar een nieuwe, leefbare planeet. We zijn immers hard bezig de onze kapot te maken.

Volgens wetenschappers bevinden we ons in een nieuw tijdperk: het antropoceen. Nooit eerder was de invloed van de mens op zijn leefomgeving en de natuur zo groot – met alle gevolgen van dien. In rap tempo verdwijnen plant- en diersoorten. Het klimaat verandert, de wereldbevolking is op drift. Veel mensen realiseren zich dat het rap anders moet. Voor anderen blijft het een ver-van-mijn-bed show; de mensen met de waarschuwende vinger zijn voor hen onheilsprofeten die het leven lastig en verwarrend maken.

De expositie in Museum Helmond is zo’n onheilsprofeet. Fotograaf Edward Burtynsky en filmmakers Jennifer Baichwal en Nicolas de Pencier reisden vijf jaar lang de wereld over om plekken vast te leggen waar de invloed van de mens het meest zichtbaar is. Niet om te beschuldigen, maar om te onthullen, zoals ze zelf zeggen. Een groter bewustzijn is het begin van verandering.

Edward Burtynsky, Coal Mine no.1 Nord Rhine, Westphalia, Germany (2015)

Met drones en camera’s laat het trio de ernst en omvang van het slagveld zien. Indrukwekkend is een film over de potasmijn Oeralkali bij Berezniki in Siberië. Een mijn van monsterachtige afmetingen waar geboord wordt naar potas, kaliumzouten die gebruikt worden voor kunstmest. Lang voor de oorlog in Oekraïne hadden de drie makers er al problemen met de autoriteiten. De beelden van de enorme afgravingen in Noordrijn-Westfalen waar complete landschappen inclusief dorpen moeten verdwijnen voor de winning van bruinkool, zijn ronduit schokkend.

De vaak adembenemende schoonheid van de in Antropoceen getoonde foto’s en films is verraderlijk. Bij de foto van een fosformijn in Florida duurt het even eer je ontdekt dat het prachtige groen een giftig fosformeer is. Vanaf grote hoogte lijkt een in okertinten gevatte foto van een kopermijn in Arizona een indrukwekkend abstract schilderij.

Antropoceen nodigt uit tot goed kijken en nadenken. Na al die haarscherp gedocumenteerde aanslagen op de planeet sta je buiten, kijk je op je mobiele telefoon en stap je in je auto. En je realiseert je: met deze planeet zullen we het toch moeten doen. 

Antropoceen, het tijdperk van de mens. Van 9.4 t/m 11.9 in Kunsthal Museum Helmond. museumhelmond.nl