Margaretha van Parma als fashionista

eerste deel van de expo willen illustreren hoe het leven van een vrouw van haar status er in die tijd uitzag.’  Dus zien we in de door Lichtert samengestelde expositie Margaretha. Keizersdochter tussen macht en imago prachtige staatsieportretten, geflankeerd door juwelen van toen, van ringen tot pendanten. De expositie in museum MOU in Oudenaarde eert Margaretha als fashionista, maar evengoed als diplomate en landvoogdes van de Nederlanden (1559-1567) in moeilijke tijden. Dankzij deskundig uitgekozen expostukken en de voor de gelegenheid gecomponeerde muziek van Floris De Rycker gaat onze fantasie de vrije loop: we zien haar nog net niet door de velden draven op een pracht van een paard, horen haar bijna voorbij schrijden langs glorieus gedekte tafels op hoofse feesten, en merken dat ze echt wel macht had in haar tijd. Waarom prijkt ze anders op dat prachtige glas-in-lood-raam in de kerk van Gouda – het topstuk van de expo.  Wie was die Margaretha eigenlijk? Een bastaardkind, zo blijkt. Eind juli 1522 verwekte keizer Karel V een dochter bij Johanna Vander Gheynst, een lokale dienstmeid. De keizer verbleef enkele weken in het statige (intussen verdwenen) kasteel van de gouverneur in het Belgische Oudenaarde, en daar werkte Johanna. Dat het kind buitenechtelijk ter wereld kwam, hoefde niet te betekenen dat het geen rol kon spelen in de strategische huwelijkspolitiek, eigen aan die tijd. Margaretha werd vrij snel na haar geboorte ondergebracht in de entourage van haar doopmeter Margaretha van Oostenrijk – haar moeder Johanna kreeg levenslange lijfrente en werd zelfs extra vergoed met een gearrangeerd huwelijk, waardoor ze een trede klom op de sociale ladder. Het meisje, in de geschiedschrijving ‘la petite fille bastarde’ genoemd, werd tot 1533 toevertrouwd aan de familie Douvrin in Brussel en kreeg er een opvoeding tot Habsburgse prinses. Ze werd ingewijd in de letteren en muziek, maar even goed in dansen, schaatsen, paardrijden en de valkenjacht.  Anthonis Mor, Margaretha van Parma (ca 1562). Gemäldegalerie Berlin. Op haar dertiende werd Margaretha uitgehuwelijkt aan Alessandro de’ Medici, zoon van paus Clemens VII. Een jaar later werd haar man vermoord en was ze al weduwe. Haar tweede echtgenoot was een telg uit de Farnese-clan: samen zouden ze twee zonen krijgen, waarvan er eentje vroeg stierf. Met haar man Ottavio had ze wat we vandaag een LAT-relatie zouden noemen. Margaretha reisde vaak om haar politieke overtuiging aan de man te brengen en deed dat bij voorkeur zonder haar echtgenoot – maar wel met een hofhouding van 150 personen. Dankzij haar vroege huwelijk met een Medici erfde ze niet alleen belangrijke kunstwerken maar ook het Medicipaleis in Rome. Door haar huwelijk met Ottavio Farnese kon ze ook wonen in Palazzo Madama, waar tegenwoordig de Italiaanse senaat is gehuisvest. Margaretha bevond zich jarenlang in het middelpunt van de Romeinse politiek. ‘De propaganda tegen haar is het lot van veel betekenisvolle vrouwen, ook vandaag’ ‘Dat ze niet alleen scoorde als politica en diplomate maar evengoed als fashionista weten we uit de inventaris die na haar dood in 1586 werd opgemaakt’, zegt Katrien Lichtert. ‘Daarin staat onder meer te lezen dat ze in Lissabon ooit 9.175 parels kocht en een grote rechthoekige Indische diamant gevat in goud.’ De inventaris maakt ook melding van juwelen in de vorm van veren, de maan, Jupiter en diverse dieren. Als fervente amazone verzamelde Margaretha ook paardenzadels. En ze was gek op wandtapijten. Gezien haar status kwam ze dagelijks uit een doosje, maar vooral tijdens het huwelijksfeest van haar zoon Alessandro, toen die met infante Maria van Portugal ‘het huwelijk van de eeuw’ aanging, met feesten in Brussel en Lissabon. De veelbesproken verbintenis werd vastgelegd in het befaamde Album van Brussel, waarvan in Oudenaarde zeven bladen worden getoond.  Impressie door fotograaf Lieve Blancquaert Tijdens haar voorbereidend onderzoek stootte Lichtert op staatsieportretten die eerder waren toegewezen aan Mary Queen of Scots – maar waar in werkelijkheid Margaretha van Parma was vereeuwigd. Hoewel ze de eerste dochter van keizer Karel V was en acht jaar lang landvoogdes van de Nederlanden, is ze in Italië bekender dan in onze contreien. Waarom dat zo is? Dat gaat terug tot de moeilijke omstandigheden waarin Margaretha regeerde en de begindagen van de Nederlandse Opstand (1568-1648), die leidde tot de scheiding van de Nederlanden, zegt Lichtert. ‘Er was toen al sprake van anti-Spaanse propaganda tegen haar. Maar het is het lot van veel betekenisvolle vrouwen, zelfs vandaag.’ Het grootste deel van de expositie is ondergebracht in het oude stadhuis van Oudenaarde, een van de mooiste voorbeelden van Brabantse laatgotiek in België. Fotografe Lieve Blancquaert maakte een video die de moderne Margaretha in alle fases van haar vrouw zijn oproept. Haar installatie staat voor het altaar in de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Pamele, waar Margaretha werd gedoopt. De wandeling naar de kerk en de ervaring ter plekke voelen als een rustmoment, een vorm van meditatie. En dan, ineens, lijkt het verhaal van Margaretha op dat van veel vrouwen. Margaretha. Keizersdochter tussen macht en imago. Margaretha door de lens van Lieve Blancquaert. T/m 5/1 in museum MOU in Oudenaarde. margarethavanparma.be