Meanderend tussen talen en culturen

in Brussel werd ze als te Vlaams gezien. ‘De vanzelfsprekendheid waarmee talen en culturen in ons gezin dooreenliepen, hield op zodra je de deur uit ging, terwijl je als kind niets liever wilt dan erbij horen.’

Op school zocht ze zo hard naar aansluiting met haar Vlaamse klasgenootjes dat ze ontkende dat El Messaoudi een Marokkaanse naam is. ‘Belachelijk natuurlijk, maar als kind kun je dat niet relativeren. Mijn moeder ging daar juist fantastisch mee om. Toen ze met de kinderwagen in het park liep en iemand uit het dorp zei dat je amper zag dat er een Marokkaanse baby in lag, zei ze met een glimlach: “Van mij had ze gerust nog enkele tinten donkerder mogen zijn!”’

Tülin Erkan (Oostende, 1988) herkent het verhaal van haar collega-schrijfster maar al te goed. ‘Ook ik zocht wanhopig aansluiting bij mijn Vlaamse vriendinnetjes. In Turkije, het land van mijn vader, kwam ik bijna nooit. Ik sprak de taal zelfs niet, dus voor de Turkse gemeenschap was ik maar half, of zelfs nog minder. Het doet wat met een kind als geen enkele groep je volledig wil opnemen. Het duurt lang voor je kunt aanvaarden dat je wél een geheel bent, bestaand uit meerdere lagen die er allemaal mogen zijn. Ik meander nu monter tussen Turk en Belg. Ook al zal het gevoel van thuisloosheid nooit helemaal verdwijnen. Dat mijn vader in mijn jeugd in Turkije bleef wonen en ons slechts sporadisch bezocht, hielp natuurlijk niet. Zodra hij aankwam, wist ik dat het afscheid alweer nabij was.’

Erkans debuut Honingeter speelt zich niet toevallig af op een luchthaven, bij uitstek de plek waar niemand thuis is en iedereen afscheid neemt. ‘Een luchthaven staat voor mij ook symbool voor het zoekende en langzame,’ zegt ze. ‘Als klein meisje al voelde ik me comfortabel in de stilte, de traagheid, en vooral in de rol van observator. Ook mijn drie hoofdpersonages (bewaker Ömer, ex-piloot Wernicke en de mysterieuze Sibel die elke dag doelbewust haar vlucht mist) zijn eenlingen die op zoek zijn naar zichzelf. Ze dwalen rond op Atatürk Airport, maar aan het eind vinden ze elkaar. De thuisloosheid is dan ook geen eindpunt bij mij. Hoe gespleten ze ook zijn, mensen vinden altijd weer ingenieuze manieren om te communiceren. Mijn personages zijn naar binnen gekeerd, maar overwinnen dat uiteindelijk. Dat is de hoop in mijn boek.’

Ook bij Yasmina El Messaoudi (Mechelen, 1983) is de aanvaarding met de jaren gekomen. ‘Vooral mijn verhuizing naar Brussel, waar iedereen een mengelmoes is, bleek een zegen. Toch voel ik nog steeds de gevolgen van die vroege afwijzing. Ik kan heel moeilijk met groepen omgaan en maak me het liefst zo snel mogelijk uit de voeten. Zolang ik me nergens bij aansluit, kan ik ook niet buitengesloten worden. Mijn bindingsangst is verlatingsangst.’

Met dat laatste werd El Messaoudi een paar jaar geleden brutaal geconfronteerd toen haar moeder overleed aan kanker – de rechtstreekse aanleiding van haar debuut Straatkat, het rauwe relaas van die periode. ‘Het was voor mij het moeilijkste afscheid in mijn leven, en ik was er al zo slecht in. Toen mijn vader vroeger elke zomer naar Marokko vertrok, ging ik kapot van gemis. Ik hou afscheid daarom graag zo kort mogelijk, maar met de diagnose van mijn moeder kon dat niet. Dat was een jaar lang elke dag afscheid nemen; ik ben het boek begonnen om die laatste momenten vast te leggen. Ik was bang dat ik anders op een dag zou ontwaken en beseffen dat ik me nauwelijks nog wat herinnerde. Sommige mensen zouden dat met foto’s doen, voor mij was dit boek het middel.’

El Messaoudi noemt zich eerder een verhalenvertelster dan een schrijfster, omdat ze ook in haar werk voor radio en tv haar verhalen kwijt kan. ‘De vorm is minder belangrijk voor mij, dit boek had ook een documentaire of een podcast kunnen zijn. Al geniet ik enorm van de intimiteit van het schrijven, van het alleen zijn met je hoofd, zonder dat er een technicus of regisseur aan te pas komt.’

‘Voor mij is de vorm en zeker de taal wel essentieel. Ik las al verhalen voor toen ik nog niet kon lezen,’ lacht Tülin Erkan. ‘Mede dankzij mijn Britse oma werd bij ons thuis een allegaartje van Nederlands, Frans en Engels gesproken. Maar taal was en is nog steeds mijn primaire manier om grip op de werkelijkheid te krijgen. Ik begon al snel te schrijven, tot ik daar helemaal mee ophield tijdens mijn studie taal- en letterkunde. Ik was murw geslagen door al die grote mannelijke Westerse namen die we voorgeschoteld kregen. Zelf was ik idolaat van Vladimir Nabokov en Jeroen Brouwers – wat kon ik daar, zeker als Turks-Belgische vrouw, nog aan toevoegen?’

Meer dan tien jaar duurde het voor Erkan haar schroom overwon. ‘Honingeter was een bevrijding. Ik wil dan ook nog niet teveel denken aan een volgend verhaal en opnieuw mijn tijd nemen, vooral nog wat genieten van dit boek.’

Op de vraag of ze als debutanten een voortrekkersrol ambiëren voor de groeiende groep ‘dubbelbloeden’, zoals ze zichzelf noemen, schudden ze resoluut het hoofd. Erkan: ‘Ik vind het mooi als lezers zich herkennen in mijn boek, maar ik ben meer dan die vrouw met een dubbele origine.’

El Messaoudi knikt. ‘Het feit dat ik nieuwslezer ben op een nationale radiozender zonder dat mijn achtergrond word benadrukt, is waar we naartoe moeten. Als ik zo een voorbeeld kan zijn voor anderen, is dat mooi meegenomen, maar ik hoef niet op de barricaden te gaan staan. Het begrip dat ik met mijn boek zoek, is ook veel breder gericht: tot iedereen die zich een buitenstaander voelt, of dat nu cultureel, relationeel of wat dan ook is.’

Tülin Erkan en Yasmina El Messaoudi zijn op 26 augustus te gast in C-mine in Genk bij het literair programma Zin in Zomer. zininzomer.be 

Tülin Erkan, Honingeter. Uitgeverij Pelckmans.

Yasmina El Messaoudi, Straatkat. Uitgeverij Vrijdag.