Wanneer ik Dierenleven binnenwandel, hoor ik gehijg en gejank. Het stopt even, en dan is het er weer.
Het videowerk Waiting For the Time to Pass van Janis Rafa toont een opgesloten hond in een aangedampte auto, en is er niemand die het beest eruit laat. Terwijl ik de hond blijf horen, bekruipt ook mij een gevoel van claustrofobie.
Het geluid belichaamt de verhouding tussen mens en dier, de thematiek van de tentoonstelling in Antwerpen waarvan de titel verwijst naar de roman The Lives of Animals van J.M. Coetzee. Het fictieve hoofdpersonage uit die roman, Elisabeth Costello, is een empathische dierenvriend.
Waarom niet alleen de prachtige werken en fabels van Lin May Saeed op de voorgrond, met de ijzersterke lezingen van Coetzee op de achtergrond te zien zijn, is bijna jammer. Beiden zijn genoeg om dierenlevens en dierenleed te begrijpen. Met humor en effect.
Andere kunstenaars missen de liefde die deze werken in de kern dragen. Behalve de kiprobotten van Panamarenko; ook hier levert humor en vindingrijkheid tijdlozere schoonheid op dan verontwaardiging en reddeloosheid. Het contrast met werken uit de jaren zestig en zeventig, van kunstenaars als Rebecca Horn, Carole Schneemann en Nicolas Garcia Uriburu, is groot – en vooral exemplarisch voor een tijd waarin de mens nóg schaamtelozer de maat der dingen was.
Lin May Saeed, The Liberation of Animals from their Cages XVIII/Olifant Gate (2016). foto Wolfgang Günzel
Verbijsterend is het multimediale project Zoonation van Filip Van Dingenen, waarin hij onderzoek doet naar de in 1998 gesloten Zoo van Zwartberg in Genk. Limburg. Met schema’s, vervoersbonnen en vage contractjes toont hij waar de dieren naar toe gingen. Dat er zomaar dieren ‘kwijt’ zijn, is een idiote werkelijkheid, en indrukwekkender dan de film van Melanie Bonajo waarin ze opmerkingen van kinderen over dierenleed aan elkaar smeedt met razendsnelle montages van socials.
Door het grote textielwerk van Elen Braga kun je even weg van de kakafonie. Haar kleurrijke schepping van de wereld aan de voorkant, met het duistere beeld van de klimaatcatastrofe aan de achterkant is een voltreffer.
Het meest indruk in Dierenleven maakt de Franse filmmaker Jean Painlevé met The Octopus, een documentaire kunstfilm uit 1928 waarin je, begeleid door een slome voice-over en vreemde soundtrack, de anatomie van octopussen van dichtbij ziet. De tentakels en zuignappen worden mooier met de minuut, het dier is prachtig.
Speaking of which. Wat mij betreft had Sir Attenborough hier een zaaltje kunnen krijgen; zijn documentaires in een loop, zijn zalvende stem als voice-over, de geluiden van de dieren als soundtrack. Mooier en inspirerender gaan we het als mens niet maken.
Dierenleven. T/m 22.09 in MuHKA in Antwerpen. muhka.be
