Een revolutie in de kunst

dreigende scharen kruipt.

Bruiklenen, ze zijn het inmiddels gewend in Den Bosch. De collectie keramiek van het museum, zo’n 15.000 naoorlogse objecten groot, wordt wereldwijd op waarde geschat, de stukken zijn dus veel op reis.

De Bossche collectie stamt uit een nog niet zo oude traditie. Na de oorlog kreeg de plaatselijke kunstacademie een keramiekopleiding, waar directeur Jan van Haaren een begin maakte met een studiecollectie Europese keramiek. Hij wilde vooral de ontwikkeling laten zien waarin de keramiek los komt van de sier- of gebruiksfunctie. De eerste belangrijke aankoop was een werk van Lucio Fontana. “Daarmee werd de basis gelegd van wat wij kunstenaarskeramiek noemen”, zegt conservator Frederic Baas van het Stedelijk Museum. Overigens geldt voor Fontana hetzelfde als voor de jong gestorven Eric Andriesse. Via keramiek probeerden ze schilderen en beeldhouwkunst te integreren.

De collectie kwam uiteindelijk terecht bij het Stedelijk Museum, waar ze, met tussenpozen, groeide. Volgens Baas zijn veel stukken aangekocht in tijden dat er weinig aandacht was voor keramiek, waardoor ze betaalbaar waren voor een provinciaal museum. Afgezien van keramische totems van de Ettore Sottssas en een beeldje van Fernand Legér vallen in de bruiklenen aan het Bonnefanten vooral de objecten op van Amerikaanse westcoast-kunstenaars zoals Ron Nagle en Kenneth Price, beiden afkomstig uit de surfcultuur. Baas vermoedt dat men in het vrijdenkende Californië eerder geneigd was om andere materialen uit te proberen dan aan de oostkust, waar kunst veel intellectueler werd benaderd. Hij durft er echter geen hand voor in het vuur te steken.

Den Bosch leent ook objecten uit van de Amerikaan Peter Voulkos, de aanjager van de zogeheten action-keramiek en volgens Baas een geweldenaar. Geïnspireerd door de abstract-expressionistische schilders in de jaren vijftig verzamelde Voulkos een groep geestverwanten om zich heen die bekend werd onder de naam West Coast Ceramics.

Peter Voulkos, Untitled (1986) uit het Stedelijk Museum Den Bosch.

Uiteraard maakt het museum in Den Bosch zelf ook af en toe grote tentoonstellingen met keramiek. Zoals The Unexpected in 2009, die net als CERAMIX de onverwachte, keramische kant van de kunstenaar wilde tonen. De expositie ging vervolgens op tournee naar Noord-Amerika, Zuid-Amerika en Japan.

De belangstelling voor keramiek is de laatste twintig jaar enorm toegenomen, bevestigt de Parijse verzamelaar Mark Larock. Hij leende negentien objecten uit aan CERAMIX. Ook de stukken uit zijn collectie zijn vaak van huis. Larock, eigenaar van de gerenommeerde galerie Larock-Granoff aan de Quai de Conti, koestert grote genegenheid voor de fauvisten, Franse expressionistische kunstenaars als Braque, Matisse, Derain en Dufy. Het was voor hem “een revelatie” toen hij ontdekte dat ze ook met keramiek werkten, vaak ondersteund door assistenten met kennis van zaken.

Larock begon hun keramiek te verzamelen toen Parijs alleen nog oog had voor het schilderwerk. Zijn collectie beslaat naar eigen zeggen inmiddels een paar honderd werken. Wat hem zo fascineert in deze keramische kunst? “Alles wat ik heb, staat in mijn appartement in vitrines. Als je het zou zien, zou je het meteen begrijpen.” Het zijn werken van topkunstenaars – hij heeft onder meer beeldjes van Picasso – die inmiddels vrijwel onbetaalbaar zijn geworden. “Het is heel moeilijk geworden om zulk werk van Picasso aan te kopen.” Hij zegt dat de prijzen inmiddels in de tonnen lopen, maar hij zal nooit verkopen uit eigen collectie.

Heeft hij een verklaring voor de toegenomen belangstelling voor keramiek? “Ik denk dat curatoren eindelijk begrijpen dat er inhoudelijk geen verschil is tussen een medium als canvas en aardewerk. Picasso maakt ook beeldjes van zijn Jacqueline, alleen was dat niet zo bekend. Nu heeft men ontdekt dat je in het keramisch werk prachtige ontdekkingen kunt doen over deze kunstenaars.”

Maison Rouge in Parijs is een van de partners van het Bonnefanten en zal CERAMIX in 2016 tonen. Het instituut leende werk uit van Françoise Vergier, Elmar Trenkwalder, Elsa Sahal, Rachel Kneebone, Johan Creten. Volgens directeur Antoine Degalbert betekent het gebruik van keramiek in de beeldhouwkunst “een absolute revolutie in de hedendaagse kunst, door de keuze voor kleur, voor figuratie en voor hybriden. Keramische kunst veroorzaakt een breuk met de geldende opvattingen in de hedendaagse kunst. Ik ben ervan overtuigd dat CERAMIX het publiek daarvan zal overtuigen.”

Foto boven: Ron Nagle, Untitled (1975).