Nora El Koussour won dit jaar een Gouden Kalf voor haar rol als radicaliserende moslima in Layla M. Gedurende de opnames van de film ontpopte ze zich van een spelende tiener tot een geëngageerd actrice, vertelt ze aan PAUL VAN DER STEEN. “Het is tof als mensen mij als een inspiratiebron zien, maar daar ben ik niet op uit.”
“Ik ben een Nederlander, ik ben heel trots op mijn Marokkaanse bloed, ik ben een moslim en ik heb een fuckin’ Gouden Kalf in mijn hand”, riep Nasrdin Dchar in 2011 in zijn iconische dankspeech, nadat hij als eerste Nederlands-Marokkaanse acteur de belangrijkste filmprijs van ons land had gewonnen.
Twee maanden geleden speelde Dchar zijn voorstelling Dad in de schouwburg in Sittard. Toen hij, als onderdeel van het stuk, zonnebloempitten ging uitdelen uit aan het publiek ontdekte hij Nora El Koussour die een dag eerder een Gouden Kalf had gewonnen voor haar rol in Layla M. “Ik was gewoon voor de voorstelling naar Sittard gekomen, maar Nasrdin riep om dat ik in de zaal zat en dat ik een Gouden Kalf had gewonnen. Ik dacht: ‘O god, moet dit nu?’”
De aubade kwam totaal onverwacht, toch werd het nog een fijne avond, vertelt ze. Tal van mensen kwamen haar feliciteren. Én ze had een uitgebreid gesprek met Nasrdin Dchar. Ze is stiekem een beetje fan van hem, zegt ze, maar had hem nog nooit ontmoet. “Hij bleek ook nu een enorm inspirerende man en acteur.”
Twee dagen later zat Nora weer in de schoolbanken, ze studeert aan de Toneelacademie in Maastricht. Daar hing een uitgeknipt krantenartikel op het prikbord. En docenten en medestudenten kwamen haar feliciteren. “Maar dat was het dan ook. Daarna gingen we gewoon weer aan het werk.”
Na de scheiding van haar ouders verhuisde Nora El Koussour (Veghel, 1994) met haar moeder naar Rotterdam. “Dat vond ik heel lastig. En stom. Ik wilde niet weg. Het duurde zeker vier jaar voordat ik aan Rotterdam was gewend, voor ik er de weg kon vinden en het verschil begreep tussen tram en metro.”
Op de achtergrond sluimerde toen al de liefde voor het podium. “Op de kleuterschool trok de poppenhoek. De verkleedkist was mijn dierbaarste bezit. Tot mijn zestiende turnde ik op een behoorlijk niveau, ik hield ervan om te moeten presteren. Het allerleukst vond ik de vloeroefening, bewegen op muziek, die wilde ik zo perfect mogelijk krijgen. Ik was me daar niet zo van bewust, maar daar was ik mezelf natuurlijk al aan het presenteren.”
Ondanks het Gouden Kalf voor haar hoofdrol in Layla M. heeft Nora voor haar gevoel nog veel te leren. Op haar zeventiende zat ze op de Theaterschool in Rotterdam – terwijl ze buiten de musical in groep acht van de basisschool geen enkele podiumervaring had. “Ik had ook nog weinig tot geen toneel gezien. Eigenlijk ben ik nog steeds bezig het Nederlandse theaterlandschap te leren kennen.”
Ze leerde er veel, op de Theaterschool, maar kwam zichzelf ook “superhard” tegen. “In het begin nam ik de opleiding nog niet serieus genoeg. Het is als puber lastig om je te verhouden tot de inhoud van toneelstukken en tot de wereld. Zeker in mijn geval. Moesten we opeens een op Hamlet gebaseerde montagevoorstelling maken. Discussies gingen over geloven in niets en in de leegte. Ik was me op dat moment net aan het verdiepen in religie, waar we thuis nooit zoveel aan hadden gedaan. Die verschillende werelden vond ik moeilijk met elkaar te rijmen. Het duurde lang voordat ik een beetje was afgepeld. Eigenlijk is dat pas echt gebeurd tijdens de opnames van Layla M. Bij regisseur Mijke de Jong ben ik echt opengegaan.”
De film veranderde haar instelling. “Toen ik op de Theaterschool begon, wilde ik gewoon spelen, net als vroeger, in de poppenhoek. Later kwam ik erachter dat het belangrijk is om iets met een noodzaak te doen, om ergens voor te staan, bijvoorbeeld politiek gezien.”
De opnames van Layla M. werden haar eindstage aan de Theaterschool. Toen ze voorjaar 2015 auditie deed voor de rol, had ze geen idee dat ze wel eens de hoofdrol zou kunnen krijgen. “Ik wist nauwelijks waar het gesprek over zou gaan. Volgens mij heb ik vooral erg druk zitten praten over van alles en nog wat. Ik was net klaar met een voorstelling en zat nog onder de schmink. De afspraak was dat we zonder make up zouden komen. In de gauwigheid heb ik toen bij de HEMA doekjes gekocht waar ik allergisch voor bleek te zijn. Tijdens het auditie-interview kreeg ik rode vlekken in mijn gezicht.”
Na zeven auditierondes en diverse gesprekken werd duidelijk dat ze de hoofdrol zou krijgen. “Mijke zei dat ze in iets in mijn ogen zag dat haar nieuwsgierig maakte.”
Nora El Koussour: “Tijdens de
opnames van Layla M. ben ik echt
opengegaan.” foto Richard Stark
De voorbereidingen behelsden meer dan alleen de repetities. Ze ging op Arabische les en had gesprekken met gederadicaliseerde vrouwen. “De AIVD was vooraf op de hoogte gebracht, mochten ze daar argwaan krijgen door mijn plotselinge interesses.”
“We werkten met method acting, dan word je helemaal zo’n wereld ingezogen. Als ik naar Amsterdam reisde voor de repetities droeg ik expres een hoofddoek. Dat was confronterend. Opeens word je strenger gecontroleerd in de trein en is er vaak gedoe om niets. Het opende een wereld waar ik helemaal geen weet van had: de wereld van islamitische vrouwen. Die groeten elkaar allemaal op straat. En ze beginnen, vaak uit het niets, gesprekjes, die heel persoonlijk kunnen zijn.”
Een gedenkwaardig moment voltrok zich tussen de opnames in de Amsterdamse wijk Bos en Lommer waar Nora en haar tegenspeler een plek zochten om te lunchen. Zij met een hoofddoek en in een lang Marokkaans gewaad, hij met een baard en een mutsje op zijn hoofd. “De kabeltjes van de geluidsapparatuur hingen nog om ons lijf, we hadden onze jassen open. Mensen werden opeens vet bang, iedereen deinsde terug. Het duurde even voor we door hadden waarom. We hebben onze jassen snel dichtgedaan. Drie minuten later dook overal politie op.”
Tijdens de opnames van Layla M. leerde ze wat radicalisering is, hoe het proces in zijn werk gaat en welke rol het huidige maatschappelijk klimaat daarin speelt. Haar culturele achtergrond is veel meer een issue dan in de jaren negentig, toen ze opgroeide. “Na de aanslagen van elf september 2001 begon het te veranderen. Opeens werd ik minder uitgenodigd op kinderfeestjes. Laatst las ik dat op de muren van de moskee in Veghel zelfs Pegida-achtige leuzen waren gekalkt. Zoiets shockeert me, vooral omdat ik het niet achter de mensen in Veghel had gezocht. Na de ‘minder-minder-minder-uitspraken’ van Geert Wilders drong het pas tot me door hoever Nederland is opgeschoven.”
“Het gekst vind ik die antisentimenten bij mijn generatiegenoten. Die zijn toch gewoon met mij en andere kinderen met een andere kleur en een ander geloof opgegroeid? Ze hebben het over integratie, terwijl de meesten juist met die integratie zijn opgegroeid.”
Ze wil er niet permanent mee bezig zijn. Een eenzijdige focus zorgt voor wrokgevoelens, zegt ze, en dat wil ze niet. “Ik ben gewoon Nora, iemand met nog veel meer identiteiten dan alleen de Nederlands-Marokkaanse. Als je alleen maar daarmee bezig bent, kadert je dat nogal, terwijl ik me vrij wil voelen om me op allerlei gebieden te ontwikkelen. Gelukkig zijn er genoeg mensen die wel door willen, die wel met elkaar willen leven en groeien. In de kunsten kom je ze veel tegen. Een voorbeeldfunctie voor de Marokkaanse gemeenschap hoef ik niet per se te hebben. Het is tof als mensen mij als een inspiratiebron zien, maar daar ben ik totaal niet op uit.”
Acteren is voor haar op dit moment werken op en rond de Maastrichtse Toneelacademie. Lange werkdagen in een prettige, veilige cocon, zoals ze het omschrijft. “Ik weet nog zoveel niet, ik wil me verder verdiepen. Fouten kunnen maken, daar leer ik het meeste van. Intuïtief spelen is mijn kracht, maar ik moet mijn spel ook herhaalbaar kunnen maken.”
Na optredens op buitenlandse festivals en het Gouden Kalf-gala zit er wellicht een trip naar de VS aan te komen: Layla M. is de Nederlandse inzending voor de ‘buitenlandse’ Oscar. “Ik reken nergens op, maar het is wel fijn dat de film op zoveel plekken wordt gezien.” Ze krijgt verschillende aanbiedingen, maar haar management houdt de meeste voorstellen af. “Voorlopig heb ik school steeds voor laten gaan.”
Haar zoektocht naar religies heeft haar tot de overtuiging gebracht dat ze toch niet de atheïst is waar ze zichzelf jaren voor hield. Na veel lezen en praten, noemt ze zich nu een moslima. Haar geloof onder woorden brengen kost moeite, het is vooral gevoel, legt ze uit. “Het heeft veel te maken met een constant aanwezig gevoel van liefde. Het geeft me rust. Ik heb het er veel over gehad met een medestudente op de Theaterschool, die belijdend christen was. Dan zie je naast de verschillen ook veel overeenkomsten tussen de twee religies. We willen er nog altijd een keer samen een voorstelling over maken. Toen durfden we dat nog niet, omdat het aan iets heel persoonlijks raakt.”
Nederlandse inzending Oscars
De speelfilm Layla M, van regisseuse Mijke de Jong, ging in 2016 in première en werd vrijwel unaniem goed ontvangen door de filmrecensenten. De achttienjarige Layla, een jonge vrouw van Marokkaanse afkomst uit Amsterdam-West, doet eindexamen vwo en is een fanatiek voetbalster. Layla is niet op haar mondje gevallen en stoort zich aan het negatieve beeld dat er is over Marokkanen en het islamitische geloof. Tot schrik en ergernis van haar beste vriendin en broer, sluit ze zich aan bij een groep jonge moslims die strijden voor acceptatie en het uitoefenen van hun geloof. Layla wordt verliefd op Abdel, om uiteindelijk met hem naar Jordanië te reizen.
Layla M. werd geselecteerd voor verschillende internationale festivals, zoals het prestigieuze filmfestival van Toronto, en is de Nederlandse inzending voor de Oscars.
