De Britse regisseur Katie Mitchell maakt theater op het scherpst van de snede. Voor de voorstelling De Meiden eist ze het uiterste van de acteurs. Actrice Chris Nietvelt spreekt met EMILE HOLLMAN over de fysiek zware rol, waar ze zelfs Pools voor moest leren. “Ik denk dat ik na deze tour mijn schouders recht laat zetten bij de osteopaat.”
“Ze is een fenomeen”, zegt de Vlaamse actrice Chris Nietvelt over Katie Mitchell. “Streng, scherp, gedreven, wantrouwig, veeleisend, perfectionistisch en in alles een feministe.”
Zelf is ze helemaal niet zo van de directe statements, maar ze vindt het met haar 35 jaar toneelervaring een uitdaging om met Mitchell te werken. Naast de taal moeten Nietvelt en Heebink in straf tempo zo’n vijfhonderd vastgelegde handelingen in een strakke volgorde verrichten. “Een complex parcours dat foutloos afgelegd moet worden.” Ze heeft er naar eigen zeggen nog nooit zo oud en lelijk uitgezien op toneel en droeg zelden zulke afschuwelijke kleren. “Pas een week na de première begon ik er een beetje plezier in te krijgen. Maar ik zou zo opnieuw met haar werken.”
De vraag is wie Mitchell met haar stuk wil bereiken. Nietvelt: “Het liefst zou ze zien dat er Polen in de zaal zitten, maar dat gaat natuurlijk niet gebeuren. Theater is elitair, het is nu eenmaal niet voor de grote massa. De meeste bezoekers zullen de voorstelling vermakelijk vinden of zich gebruuskeerd voelen. Een enkeling zal misschien de Poolse hulp meenemen naar het theater. Of zeggen: ‘Ik sluit een verzekering voor je af.’”
Toen Chris Nietvelt (Turnhout, 1962) nog met Johan Simons bij NT Gent werkte, woonde ze in Antwerpen. Ze had een hulp in de huishouding met een kind in Polen. “Ze had geen alternatief. Ik kan me niet voorstellen hoe het is om in een land te wonen met zo weinig mogelijkheden dat je gedwongen wordt in je eentje naar een ander land te gaan. Om er daar achter te komen dat je moet poetsen of zakdoekjes moet verkopen in de trein.”
De Poolse meid die Nietvelt neerzet, wordt voortdurend gekleineerd. Dat hakt erin bij de actrice. “Ik denk dat ik na de tour mijn schouders weer even recht laat zetten bij de osteopaat. Ik roep steeds dat ik mijn rol niet mee naar huis neem, want daar ben ik te professioneel voor. Maar toch merk ik hoe mijn schouders zich elke avond krommen, mijn rug zich buigt in de nederigheid van de meid. Het kruipt in je botten. Wat vooral heeft te maken met de geloofwaardige manier waarop ik de rol wil spelen. Ik hoef niet per se krom te lopen om die meid te kunnen spelen. Want tsja, wat zien mensen? Soms denk je zelf: wat een slechte avond. Maar dat heeft dan niemand gemerkt. Daar gaat het ook niet om, je bent zelf de norm. Jeroen Willems was daar een mooi voorbeeld van. Die kon ontzettend kwaad op zichzelf zijn als hij vond dat het niet goed was. Terwijl hij iedereen had weggeblazen. Hij wist van zichzelf dat het oprechter kon. Dat had hij in extreme mate, daarom was hij ook zo goed.”
Chris Nietvelt was van 1988 tot 1994 verbonden aan Toneelgroep Amsterdam, speelde bij Het Zuidelijk Toneel, Theatergroep Hollandia en NT Gent en keerde in 2005 weer terug in Amsterdam. Om daar in 2008 de Theo d’Or te winnen met haar rol in Romeinse tragedies. “Ik gedij in een ensemble. Het is een familiegevoel. Repeteren is 98 procent van de tijd fouten maken, jezelf belachelijk maken, constant gezichtsverlies lijden, je generen. Dat is veel makkelijker bij mensen die je vertrouwt. Als freelancer vragen ze je voor bepaalde personages, om wat ze van je kennen. Maar het mooiste van het vak is de grenzen opzoeken, hoe moeilijk dat soms ook is. Met Katie Mitchell bijvoorbeeld.”
Vorige maand speelde ze in Londen na tien jaar weer haar rol in Romeinse tragedies. Fysiek gaat het allemaal nog prima, al voelt ze naarmate ze ouder wordt een zeker wantrouwen voor haar eigen lichaam. In die voorstelling moet ze headbangen op muziek van de Red Hot Chili Peppers. Ze had er schrik voor. “Ik dacht, dit haalt mijn nek niet meer. Maar het kon. ‘Jezus mam, hoe doe je dat’, vroeg mijn zoon die in de zaal zat na afloop. Het is de adrenaline die ons opstuwt tot de oude hoogtes. Het is een mooi vak, en intens; als het te makkelijk gaat, is het niet leuk. Met ervaring en routine kom ik een heel eind, maar bij elke première denk ik: waarom doe ik dit? Al 35 jaar lang.”
Scène uit De Meiden (met links Chris Nietvelt). foto Jan Versweyveld
Begin 2016, Ivo van Hove, directeur van Toneelgroep Amsterdam, heeft de radicaal feministische en controversiële Katie Mitchell uitgenodigd als gastregisseur. Ze komt met De Meiden van Jean Genet (uit 1947) op de proppen, over twee dienstmeiden die hun baas willen vermoorden. Een geactualiseerd en confronterend stuk over gender, politiek en macht. Als actrices Chris Nietvelt en Marieke Heebink in Londen op bezoek gaan bij Mitchell, blijkt dat deze wil dat de actrices twee derde van hun tekst in het Pools spelen.
Dat vinden Van Hove en dramaturg Peter Van Kraaij te gortig. Evengoed krijgen Nietvelt en Heebink Poolse les om een klein deel van het stuk in het Pools te kunnen spelen.
Toneelgroep Amsterdam, De Meiden. Op 3 mei Theater aan de Parade Den Bosch, op 7 mei Theaters Tilburg, op 8 mei Theater aan het Vrijthof Maastricht.
