Er was eens een krant die als reclameslogan ‘zoekt de nuance’ gebruikte. En een politieke partij die zichzelf als redelijk alternatief omschreef. Toen was genuanceerd denken nog heel gewoon.

Vrees niet, dit wordt geen nostalgisch stukje. Dit citaat is van vorige maand: “Bankiers waren destijds andere figuren dan nu, dat waren mensen met een moreel kompas. Ze droegen de verantwoordelijkheid voor de economie.” Zo zette regisseur Joram Lürsen zijn film Bankier van het verzet in historisch perspectief. De film, op dit moment in de bioscoop, vertelt het verhaal van de bankier Walraven van Hall die tijdens de oorlog als verzetsman de overheidsfinanciën hackte.

Het interview met Lürsen stond in de krant voordat ING-topman Ralph Hamers zijn jaarsalaris met vijftig procent verhoogde naar drie miljoen euro. Een land dat het oké vindt om 1,5 miljard euro per jaar over te maken aan buitenlandse aandeelhouders, zal Hamers hebben gedacht, gaat hier niet moeilijk over doen. Mis dus. Benieuwd of het parlement dat voor het miljoentje van Hamers ging liggen ook die 1,5 miljard gaat terughalen.

Een van de verdedigingslinies van ING was dat de tien miljard euro die de Nederlandse staat in 2008 overboekte om de bank te redden, inmiddels met rente is terugbetaald. Een bank die zichzelf op de schouder klopt omdat ze een schuld heeft terugbetaald – ik moest ineens denken aan Walraven van Hall, wiens moreel kompas van andere makelij was. Ik moest denken aan de miljarden aan bezuinigingen die de burgers van dit land zich moesten getroosten om megalomane banken te redden.

Ik moest ook denken aan de cultuursector die toen ocharm 200 miljoen moest inleveren. Waarom hoor ik niemand in Den Haag die zegt dat dat geld, nu de economie bloeit en de overheid weer als kassier van de welvaart fungeert, onderhand wel weer terug mag worden gegeven aan de kunsten? Met rente graag, net als ING.

De financieel nog steeds beroerde situatie in de kunsten wordt dezer dagen overschaduwd door de uitwassen van #MeToo. In Bozar in Brussel werd kunstenares Deborah De Robertis letterlijk van het podium gesleept omdat men “vreesde” dat ze tijdens een TedX-bijeenkomst andermans of eigen naakt zou laten zien. In het Leopoldsmuseum in Wenen wordt de honderdste sterfdag van Egon Schiele gevierd met een tentoonstelling die alvast anticipeert op #MeToo-acties. ‘Honderd jaar oud, maar nog altijd te gewaagd?’ wapperen de banners zekerheidshalve.

Met het stuk Geniale monsters van de kunsthistoricus en Die Zeit-redacteur Hanno Rauterberg kiezen we in deze Zuiderlucht voor een historische benadering van het mannelijke machtsmisbruik waar #MeToo op reageert. Hij waarschuwt voor een nieuw moralisme en een censuur die nu eens niet wordt opgelegd door kerk of staat, maar van onderop komt, vanuit de burgerij. Erger dan censuur is zelfcensuur, schreef de Franse filosoof Rousseau meer dan 200 jaar geleden al. Zijn Bozar en het Leopoldsmuseum de voorbodes van wat ons staat te wachten: dat de kunstwereld zichzelf gaat censureren?