Met de tentoonstelling Meret Oppenheim: für dich – wider dich in het Design Museum in Den Bosch is iets vreemds aan de hand. Een klein deel van de getoonde ontwerpen, sieraden, tekening en sculpturen zijn van vóór 1937, de meeste zijn van na 1954.
Op haar achttiende vertrok Meret Oppenheim naar Parijs om kunstenares te worden. Ze belandde in de surrealistische kringen rond André Beton, en raakte, tot de dag van vandaag, bekend vanwege de foto’s die Man Ray van haar maakte. Als kunstenares maakte ze furore met haar met bont beklede kop en schotel (Object, 1936) – maar de roem eiste al gauw haar tol. In 1937 verdween ze uit beeld, om pas in 1954 terug te keren. In de tussentijd verkeerde ze in een diepe crisis. Ze vernietigde een deel van haar werk en kwam nog amper tot iets nieuws.
Twintig jaar na haar come back zei ze daarover: ‘In 1937 voelde ik duizend jaar aan vooroordelen op mijn schouders drukken, ik raakte mijn zelfvertrouwen volledig kwijt. Dat is de reden waarom vrouwen niet kunnen werken. Toen de crisis voorbij was, vroeg ik me af: wat gebeurt hier? Alleen degene die denkt dat hij goed is, kan werken! Van een man wordt verondersteld dat hij met zelfvertrouwen wordt geboren, ook al werd hij als kind onderdrukt. Maar een vrouw die duizend jaar lang is verteld dat ze niet geschikt is om welke vorm van intellectualiteit dan ook te verwerven… Verdammt noch mal, die kan álles creëren!’
Meret Oppenheim in 1980 in haar Papier Couture (1967). foto Claude Lê-Ahn
Geldt Oppenheim vóór 1937 al als non-conformistisch, na haar come back gaat ze volledig haar eigen weg. Ze onttrekt zich aan verwachtingen en kunststromingen; om haar ideeën uit te drukken, gebruikt ze alle disciplines die haar van pas komen. Schilderijen, gedichten, sieraden, kleding, sculpturen, meubels, het lijkt haar om het even.
Ook de kritische blik op de positie van vrouwen is een thema. Vrouwelijke of mannelijke kunst bestaat niet. Een echte artistieke uiting komt volgens haar voort uit de versmelting van het mannelijke en vrouwelijke dat iedereen al in zich heeft. In haar ogen is alle kunst androgyn.
Door het patriarchaat is dat evenwicht in de loop van de geschiedenis verstoord, en is het zaak die balans te herstellen. Maar niet door activisme; van tentoonstellingen waar uitsluitend werk van vrouwen is te zien, moet ze niets hebben. Ze beschouwt ze als antifeministisch en weigert er aan mee te doen.
Meret Oppenheim: für dich – wider dich is een serene presentatie van een bijzondere kunstenares met een bijzonder oeuvre – dat alleen van een vrouw afkomstig kan zijn.
