Ontstaan of de magie van naatstno

hun hartstochtelijke ontmoeting. Andere terugspoelfilms zijn Momento en Irréversible. Zelfs opgedroogde inkt kan weer vloeibaar worden, bewijst terugbladerroman Godin, held van Gustaaf Peek. Keergangen in de theaterwereld? Spaarzaam, maar Are we not drawn onward to new erA uit 2015 van het Vlaamse gezelschap Ontroerend Goed is fascinerend palindroomtheater, inclusief omgekeerde zinnen die als grind uit monden vallen. Ook Jetse Batelaan, artistiek leider van Theater Artemis, goochelt graag met tijd, ruimte en logica. Al jaren benadert hij eikenhouten theaterconventies met kettingzaagvreugde. Tegelijkertijd legt hij de lat erg hoog. Zo brengt Jetse Batelaan ogenschijnlijk odes aan de anarchie, maar dat verlangt wel gehoorzaamheid van boutjes, moertjes, touwtjes en radiografische besturingen. Gelukkig grijpt theatervormgever Theun Mosk, die al zeventien jaar met Batelaan samenwerkt, niet snel naar maagzout. Laconiek: “Voordat ik naar de Rietveld Academie ging, heb ik theatertechniek gestudeerd. Dat scheelt wel. Wij delen sowieso dezelfde beeldtaal, houden van spelen met schaal en laten graag de achterkant van iets zien – in al haar lelijkheid.” Terugvalsneeuw Over achterkant gesproken: Het eind van het begin van het einde begint met het eind. Zo ziet het publiek hoe zes theatertechnici na ontvangst van het applaus het decor niet afbreken maar in reverse opbouwen. Kortom: de voorstelling zelf is een imaginaire voorstelling die al gespeeld is. Duizelig? Pak een glas wijn en kalmeer: bij Jetse komt het altijd goed. Dat bewezen ook Hoe de grote mensen weggingen en wat er toen gebeurde en Het Verhaal van het verhaal, de eerdere delen van Batelaans grote drieluik. Stan Bannier Wel verlangen de absurdistische vondsten maximaal technisch vernuft, weet Stan Bannier. Het hoofd techniek van Het Zuidelijk Toneel: “In Het eind van het begin van het einde vliegt een prop papier uit een prullenbak naar een hand, stroomt water terug en valt sneeuw omhoog. We laten zelfs een kop koffie voldrinken. Jetse en Theun onderzoeken voortdurend grenzen. Zo wilden ze in Het Verhaal van het Verhaaleen TL-balk die, hoog in de lucht, ronddraaiend van links naar rechts zou gaan. Als dat zou lukken, konden we natuurwetten naar onze hand zetten.” Het lukte, na enkele gesneuvelde soldeerbouten. Willy Wortel De nieuwe voorstelling verlangt ook denkoefeningen, merkt Mosk. “Terug in de tijd gaan, voelt tegennatuurlijk. Een stofzuiger die vuil niet opzuigt maar er weer uit knalt, is nog te volgen. Maar fysieke bewegingen omkeren is ingewikkelder, zoals tegen iets aan duwen of schoppen. Om die reden hebben we een video-opname gemaakt van het afbreken van een voorstelling. Als je dat ‘terugkijkt’, worden vanzelfsprekende handelingen vreemd. Gelukkig hebben de spelers een mime-achtergrond of houden ze net als Jetse en ik van zoeken en uitproberen.” Als het om de special effects gaat, noemen ze in duet één naam: Dik Beets, de onverstoorbare Willy Wortel van Artemis. “Hij is technicus, maar vooral uitvinder”, concludeert Bannier. “Zo’n man die in een hok verdwijnt en terugkomt met bijvoorbeeld een ontwerp voor een balletvloer die zichzelf oprolt. Tegelijkertijd blijft techniek erg kwetsbaar. Zeker als er ook water in het spel is.” Eén vrolijk vooruitzicht voor de technici van Het eind van het begin van het einde: ze hoeven het decor niet op te bouwen. Dat hebben de spelers al gedaan. Mindfuck Tijd is een tijdloze speeltuin, bewees Steven Spielberg al. Zijn Back to the Future is een vrolijke aanslag op ons lineaire denken. Tijd is vooral een oefening in geduld, vond filosoof Kierkegaard. Volgens hem moet het leven voorwaarts geleefd worden, maar kan het louter achterwaarts worden begrepen. Daarnaast kan tijd zowel beangstigen als inspireren. Zo lijkt groeiende bezorgdheid over de wereld – grondstoffen, klimaat, pandemie – kunstenaars sterker dan voorheen tot reflectie te verleiden: hoe kon het zover komen? Wat nu? Theun Mosk. foto Bowie Verschuuren An End Has A Start, zong de band Editors; deze herfst drukt Jetse Batelaan op rewind. Niet onbegrijpelijk, nu homo sapiens zijn mogelijke eindigheid begint te beseffen. “Toch is het geen ondergangsvoorstelling waar je mismoedig uit komt”, zegt Theun Mosk opgewekt. “Er zit hoop in het einde der tijden. We laten de passie en kracht van theater zien.” Bannier met grijns: “Het is vooral een goeie mindfuck.” Onthutsend en ontsporend? Ja, en meer dan dat. Volgens een actuele Nederlandse taalencyclopedie beginnen 5.872 woorden met ‘ont’. Het lijkt een eindeloze Batelaanse lijst: van ontaarden, ontbreken en ontdoen tot ontregelen en ontzetten. Toch overkoepelt één werkwoord het oeuvre van Batelaan: ontstaan. Maar naatstno mag ook.  Het eind van het begin van het einde [8+] gaat op 16 oktober in première in Tilburg en daarna op tournée in Nederland en Vlaanderen. hzt.nl