Leve het ongemakkelijke gesprek

Twee tot vijf mensen, gezellig bij elkaar. Terwijl ze praten, fouilleren ze elkaars woorden. Wat bedoelt de ander? Wat verbergt ie? Hoe klinkt een ongemakkelijke stilte? Het Zuidelijk Toneel presenteert de comédie humaine Of ja. door Eric Alink 

Een herfstmiddag in 2020. Op m’n laptopscherm verschijnt een vrouw met een koptelefoon op. Haar mond beweegt, maar het blijft doodstil. Al snel verzandt het beoogde Skype-gesprek in lipleespogingen, wederzijds grijnzen en opgeheven armen à la ja-euh-ik-snap-ook-niet-wat-er-loos-is. 

‘Kapot microfoontje’, concludeert Elly Scheele (Rinsumageest, 1987) vijf minuten later, na de overstap op een klassiek telefoongesprek. Maar de vermakelijke ontregeling van het Skype-gesprek past uitmuntend bij haar theatertekst Of ja. In deze licht absurdistische mozaïekvoorstelling kruipen sociaal ongemak, stiltes en misverstanden in vrijwel elke dialoog. 

Met regisseur Eva Line de Boer maakte toneelschrijver Elly Scheele eerder onder meer Dit gebeurt allemaal tegelijk, Ik voel Amor en Rust zacht Billy. Ook schreef ze voor Lowlands, VPRO, Garage TDI en de Orde van de Dag. De tekst van Of ja zag ze in 2018 beloond met het Theater Tekst Talent Stipendium van het Prins Bernhard Cultuur Fonds. 

Over de herkenbaarheid van haar teksten: ‘Bij het lezen van Moeder Courage of Hedda Gabler denk ik: zo praten mensen niet! Vaak is het wel mooie poëzie, inclusief diepe gedachten over de wereld, maar ik herken mijn werkelijkheid niet in zulke dialogen.’ Liever schrijft ze groenezepige conversaties: ‘Struikelzinnen, waarbij een spreker vertwijfeld begint, onderuitgaat, zichzelf weer verbetert en verder hakkelt. Of juist iemand die zo kordaat spreekt dat ie alle ruimte inneemt. Maar tegenspraak vind ik net zo interessant. Zinnen die door elkaar lopen; woorden die hun waarde verliezen.’

Om die sociale en taalkundige mechaniekjes goed uit de verf te laten komen, situeert Elly haar elf personages op een buurtbarbecue en een netwerkborrel en in een erotische parenclub. Het blijken luilekkerlanden voor liefhebbers van holle, schurende of ontsporende conversaties. Laconiek: ‘Zulke gesprekken beleeft toch iedereen? Ik net zo goed. Een kenmerk ervan: we houden het gezellig, ook op familiefeestjes of in taxi’s. Tot je toch in een ongemakkelijk gesprek over Zwarte Piet, complotten of corona terechtkomt. Als mensen dan zeggen “Nou, dat ben ik niet met je eens”, vind ik dat moedig.’

Zulke lef sluit fatsoen niet uit – integendeel. ‘Ik vind het een mooie ontwikkeling dat je langer stilstaat bij het effect van je woorden. Sommigen noemen dat zelfcensuur en politieke correctheid, maar ik zie dat de open dialoog de enige manier is om uit impasses te komen.’

Of Ja. Het Zuidelijk Toneel in coproductie met Eva Line de Boer (Euphoria). Nog te zien in Breda, Den Bosch en Eindhoven. Zie website voor actuele speellijst. hzt.nl